โปรแกรมตรวจประเมินการกลืน

การตรวจการกลืนโดยภาพถ่ายรังสี :  video fiuoroscopy swallowing (VFSS)

            การใช้เครื่องมือตรวจพิเศษที่สำคัญ ได้แก่ VFSS ( video fiuoroscopy swallowing ) ซึ่งเป็นการตรวจทางรังสีที่ใช้ดูการทำงานของระบบทางเดินอาหารช่วงศีรษะ และคอ โดยทำในขณะที่ผู้ป่วยอยู่ในท่านั่งหรือยืน และการใช้กล้องเพื่อดูการกลืน (fiberoptic endoscopic evaluation of swallowing-FEES) ซึ่งช่วยประเมินการกลืนในระยะคอหอย และการตรวจไฟฟ้าที่ผนังกล้ามเนื้อการกลืน (swallowing surface electromyography-SSEMG) เป็นการวัดและบันทึกไฟฟ้าที่เกิดขึ้นจากการทำงานของกล้ามเนื้อโดยอาศัยอิเล็กโตรดเป็นตัวจับสัญญาณไฟฟ้า ปัจจุบันการประเมินการกลืน จึงอาศัยลักษณะทางคลินิกและการตรวจโดยใช้เครื่องมือพิเศษ โดยเฉพาะการตรวจโดยวิธี VFSS เป็นวิธีการประเมินมาตรฐาน เนื่องจากสามารถบอกลักษณะและตำแหน่งของปัญหาได้ แต่เนื่องจากการตรวจ VFSS ไม่สามารถทำได้ในผู้ป่วยทุกราย เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายแพง ดังนั้นการตรวจประเมินทางคลินิกยังคงมีความสำคัญอยู่ (วิฑูร,2548)

ใครควรตรวจการกลืน

1. คนไข้หลอดเลือดสมอง อัมพฤกษ์-อัมพาต (Stroke)
2. เนื้องอกที่ก้านสมอง(brainstem tumor)
3. ผู้ป่วยสมองได้รับบาดเจ็บ (Traumatic Brain Injury)
4. ผู้ป่วยพากินสัน (Parkinsonism)
5. ผู้สูงอายุ (Elderly)
6. ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ (Alzheimer)
7. โรคกล้ามเนื้อ(myasthenia gravis)
8. ผู้ป่วยที่ผ่าตัดเอากล่องเสียงออก การใส่ท่อช่วยหายใจนานๆ
9. มะเร็งกล่องเสียง มะเร็งหลอดอาหาร

ทำไมต้องตรวจการกลืน

1. เพื่อประเมินโครงสร้างของช่องปาก คอหอยและกล่องเสียง (oro-pharyngo-larynx)
2. เพื่อประเมินภาวะกลืนลำบาก
3. เพื่อประเมินการสำลัก รวมถึงการสำลักเงียบ (silent aspiration)
4. เพื่อวางแผนการถอดสายยางให้อาหาร
5. เพื่อวางแผนการรักษาตามสรีรวิทยาการกลืน ความปลอดภัยและประสิทธิภาพ
6. เพื่อประเมินการรับรู้และตอบสนองต่อผู้ป่วย (biofeedback)
7. เพื่อติดตามประเมินการกลืน

วิธีการตรวจ

            ผู้ป่วยรับการตรวจโดยการกลืนแป้งซึ่งเป็นสารทึบรังสี เช่น แบเรียมซัลเฟต (Barium Sulfate)  ร่วมกับการเอกซเรย์ (X-Ray) เพื่อดูความผิดปกติของการกลืนในระยะช่องปาก  ระยะคอหอย และระยะหลอดอาหาร   การตรวจจะทำโดยทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญได้แก่  แพทย์ พยาบาล นักกิจกรรมบำบัด นักรังสีเทคนิค โดยป้อนอาหารและน้ำดื่มผสมแบเรียม ซึ่งลักษณะเนื้ออาหารจะแตกต่างกัน เพื่อประเมินการกลืน  ความผิดปกติทางสรีรวิทยา  รวมไปถึงการหาแนวทางการรักษาฟื้นฟูที่เหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละราย 

ข้อดีของการตรวจการกลืนโดยภาพถ่ายรังสี

• ไม่ต้องใส่สายหรืออุปกรณ์ใดๆเข้าไปในตัวผู้ป่วย
• ไม่เจ็บ ไม่ต้องฉีดยา ไม่ต้องวางยาสลบ หรือให้ยาชาใดๆ
• ถ้าคนไข้มีสายยางให้อาหารอยู่แล้ว สามารถตรวจโดยไม่ต้องดึงสายออกก่อน
• ใช้อาหารธรรมดา เช่น โยเกิร์ต น้ำเก๊กฮวย สตอเบอรี่ชิ้นเล็กๆ น้ำเปล่า(ในผู้ป่วยเบาหวาน) เป็นต้น
• ป้อนทีละคำเล็กๆ มีปริมาณbariumในแต่ละคำน้อยมากๆ จึงปลอดภัยสูง
• ใช้เวลาในการตรวจ ประมาณ 15 นาที
• ทราบผลในทันที ญาติเข้ามาดูการตรวจได้ (ไม่เกิน 2 คน)
• ผลข้างเคียงต่ำ ที่พบบ่อยที่สุดประมาณ 1 % คือ ท้องอืด ซึ่งหายเองได้ภายในวันเดียว

ข้อจำกัดของการตรวจนี้

• ผู้ป่วยอยู่ระหว่างการตั้งครรภ์
• ผู้ป่วยมีภาวะสัญญาณชีพหรือระดับการมีสติที่ผิดปกติ
• ผู้ป่วยไม่ให้ความร่วมมือหรือไม่สามารถนั่งหรือยืนอยู่ในท่าที่เหมาะสมขณะตรวจได้
• ผู้ป่วยแพ้สารทึบรังสี
• ผู้ป่วยไม่สามารถทานอาหารทางปากได้จากสาเหตุอื่น นอกเหนือจากภาวะกลืนล าบาก